Συγκριτική προσέγγιση των τριών παραδειγμάτων

 Θεωρητικά παραδείγματα και σκέψεις για τον αστικό χώρο

Ο δημόσιος αστικός χώρος είναι δημιούργημα της ίδιας της κοινωνίας που τον διαμόρφωσε και τον χρησιμοποιεί, αντικατοπτρίζοντας ταυτόχρονα την ίδια, τις ανάγκες της, τις αντιλήψεις της, τα οράματα αλλά και τον πολιτισμό της. Οι δημόσιοι χώροι συγκροτούν τον αστικό ιστό, είναι ένα πλέγμα που δομεί την ίδια την πόλη, την ιεραρχεί δίνοντάς της μορφή, ζωή, διαφορετικότητα και νόημα. Μέσα από αυτό το πλέγμα εξάλλου βιώνεται και αναγνωρίζεται η ίδια η πόλη. Η πόλη διαμορφώνεται από τους ίδιους του κατοίκους της και από τον τρόπο που κινούνται και δραστηριοποιούνται σε αυτή. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η έννοια της αλληλεπίδρασης μεταξύ των στοιχείων της πόλης και ο συνδυασμός τους για μία πόλη φιλική και κατοικήσιμη. Η πλατεία, οι δρόμοι, τα πεζοδρόμια, τα κτίρια και οι δραστηριότητες που λαμβάνουν μέρος σε αυτά είναι η ψυχή της πόλης, είναι η ταυτότητά της, το «genius loci» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Christian Norberg-Schulz στο έργο του «Genius Loci Towards a Phenomenology of Architecture». Κάθε χώρος αστικός ή ιδιωτικός πρέπει να διακρίνεται για το πνεύμα, το χαρακτήρα, την ταυτότητα και τον προσανατολισμό του. Σε αυτές τις αρχές στηρίζονται και οι σχεδιαστικές πρακτικές του αστικού χώρου των τελευταίων ετών με την ενσωμάτωση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων στην πόλη μετά το ’90 και με τη χρήση όλο και πιο σύγχρονων τεχνικών στο σχεδιασμό παρατηρούμε μία ανάπτυξη μέσα σε λίγα χρόνια που επηρεάζει τη χωρική και αρχιτεκτονική σκέψη. Όλες οι πόλεις προσπαθούν να επιτύχουν την ανάπτυξη και την οικονομική ευημερία, το στρατηγικό σχεδιασμό, να αναδειχθούν σε μεγάλες δυνάμεις και να διαμορφώσουν αστικούς χώρους-πλατφόρμες επικοινωνίας που θα μπορέσουν να προσελκύσουν κόσμο και σε περιπτώσεις αναπτυσσόμενων περιοχών να οδηγήσουν στην αναβάθμισή τους. Σε αυτή τη λογική δημιουργούνται «έξυπνες» πόλεις, προσαρμόσιμες (adaptive), δυναμικές και φιλικές προς το περιβάλλον. Οι διάφοροι διαγωνισμοί που πραγματοποιούνται κατά καιρούς αναδεικνύουν τις προσπάθειες των αρχιτεκτόνων να δημιουργήσουν ένα «ωραίο» περιβάλλον, να αλλάξουν την εικόνα της πόλης και να παρουσιάσουν τις ιδέες τους και σε άλλους.

          Μερικά παραδείγματα που μου κίνησαν το ενδιαφέρον και θεώρησα ότι μπορούν να με βοηθήσουν στη σύνθεση, αφού μερικά ζητήματα που με προβλημάτιζαν ενσωματώθηκαν σε μέρος της εργασίας, ενώ άλλα απορρίφθηκαν θεωρώντας τα υπερβολικά σε σχέση με το χώρο στον οποίο προσπαθούν να ενταχθούν. Έτσι διαμορφώνω μία διαφορετική αντίληψη για το χώρο και για τις ανάγκες διαχείρισής του. Αυτά τα παραδείγματα είναι το Izmit Shorline του Εrvin Garip στην Τουρκία, το Mediapark των Volta Arquitectos, Patrick López και Augusto Arias στην πόλη Juarez στο Μεξικό και το Farum in Denmark των WE architecture στη Δανία. Και τα τρία παραδείγματα προσπαθούν να εφαρμόσουν τις βασικές αρχές σχεδιασμού εντάσσοντας και νέα πρωτότυπα στοιχεία που τα κάνουν να ξεχωρίζουν. Επιδιώκουν την προσέλκυση του κόσμου με έντονες πολιτιστικές, κοινωνικές, οικονομικές και καθημερινές δραστηριότητες που αλλάζουν την εικόνα τους και τα κάνουν σύγχρονα κέντρα συγκέντρωσης. Οι απομακρυσμένες περιοχές για τα έργα αυτά δεν αποτέλεσε πρόβλημα καθώς οι αρχιτέκτονες με τις σχεδιαστικές τους πρακτικές επιχείρησαν να τα συνδέσουν με τις κοντινότερες πόλεις και να δημιουργήσουν σύγχρονα συστήματα συγκοινωνιών. Η έμφαση στο δημόσιο χώρο είναι εμφανής είτε αυτή είναι καλά μελετημένη είτε όχι, μέρος στο σχεδιασμό λαμβάνουν οι υπάρχουσες καταστάσεις (κλίσεις εδάφους, ακτογραμμή, πορεία του ποταμού στα παραδείγματα) και φυσικά η αντιμετώπισή τους από τους ανθρώπους που κινούνται σε αυτό τον αντικειμενικό υλικό χώρο που συναντούν στην καθημερινότητά τους. Η περιβαλλοντική αντιμετώπιση χαρακτηρίζει και τα τρία παραδείγματα που είτε με φυτεύσεις είτε με τεχνολογικά εργαλεία επιτυγχάνεται η βιώσιμη και βιοκλιματική ανάπτυξη. Όπως και να έχει η ανάπλαση των περιοχών των παραδειγμάτων ήταν το κύριο μέλημα, γεγονός που προκύπτει και στη δική μας περίπτωση αφού η περιοχή επέμβασης βρίσκεται έξω από την πόλη και η αναβάθμισή της θα μπορούσε να κριθεί απαραίτητη.

          Παρόλα τα κοινά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν καθένα από αυτά παρουσιάζει μία διαφορετική αντίληψη του αστικού χώρου και του σχεδιασμού του. Πρώτα από όλα όσον αφορά στα σχεδιαστικά εργαλεία παρατηρούμε μια ποικιλία γραμμών και χαρακτηριστικών. Στο Izmit Shorline εξαιτίας του καμπύλου σχήματος της ακτογραμμής χρησιμοποιούνται ροϊκές μορφές και καμπύλα στοιχεία ομοιόμορφα και αρμονικά που έρχονται σε αντίθεση με τις δυναμικές και έντονα διαγώνιες γραμμές που χρησιμοποιήθηκαν στο Mediapark σε συνάρτηση με τις κλίσεις του εδάφους. Στο Farum από την άλλη μεριά χρησιμοποιούνται τυπικά σχήματα, παραλληλεπίπεδοι όγκοι που συνδέονται μεταξύ τους και δημιουργούν ένα ενδιαφέρον σύνολο (πολυπλοκότητα στη σύνθεση που ακολουθήσαμε και εμείς στο σχεδιασμό). Οι διαφορές είναι εμφανείς και ως προς την οργάνωση του αστικού χώρου αφού στο Izmit Shorline παρατηρούμε ένα μεγάλο δημόσιο χώρο με μικτές λειτουργίες που απλώνεται προς τη θάλασσα και τη θέα, στο Mediapark η οργάνωση αναπτύσσεται σε επίπεδα σε ένα μοναδικό κτίριο που επίσης έχει ως σημείο αναφοράς τη θέα στην οποία στρέφεται και η κύρια όψη του και τέλος στο Farum η διαμόρφωση κεντρικής πλατείας ενισχύει την έννοια της «γειτονιάς» και της κοινότητας. Οι χρήσεις είναι επίσης διαφορετικές χωρίς, όμως να δίνεται έμφαση σε κάποια συγκεκριμένη σε κάποιο από τα παραδείγματα. Στο πρώτο βιομηχανικές, εμπορικές και κοινωνικές χρήσεις χαρακτηρίζουν το έργο, στο δεύτερο δημιουργικές δραστηριότητες και εργαστήρια απασχόλησης και εκπαίδευσης, ενώ στο τρίτο αθλητικές εγκαταστάσεις και ελάχιστες κατοικίες.

          Επομένως, στην παραγωγή του αστικού χώρου, σύμφωνα με τον Lefebvre, είναι απαραίτητο να συμπεριλαμβάνονται οι κοινωνικές σχέσεις που συνδέονται με αυτόν. Η παραγωγή του αστικού χώρου συνεπάγεται συνεπώς πολύ περισσότερα από τον σχεδιασμό του υλικού χώρου της πόλης, περιλαμβάνει την παραγωγή και την αναπαραγωγή όλων των πτυχών της αστικής ζωής. Το δικαίωμα στην πόλη σχετίζεται άμεσα με την παραγωγή του αστικού χώρου και όπως αναφέρει ο Lefebvre, οφείλει να τροποποιήσει, να συγκεκριμενοποιήσει και να κάνει πιο πρακτικά τα δικαιώματα του πολίτη ως αστικός ένοικος και χρήστης (citadin). Τα δύο κύρια δικαιώματα που περιλαμβάνονται είναι το δικαίωμα για συμμετοχή του πολίτη και το δικαίωμα της οικειοποίησης, η δυνατότητα, δηλαδή, των πολιτών (citadins) να έχουν πρόσβαση, να χρησιμοποιούν και να καταλαμβάνουν τον δημόσιο χώρο.

Σκοπός αυτής της προσέγγισης δε θεωρώ ότι ήταν απλά η σύγκριση μεταξύ τριών τυχαίων παραδειγμάτων που μπορεί τελικά να μην είχαν καμία ομοιότητα ή καμία διαφορά μεταξύ τους, μπορεί απλά να εξανάγκασα να εμφανιστούν αυτά τα στοιχεία. Σκοπός ήταν να δούμε διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης του αστικού χώρου τα τελευταία χρόνια, να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας, να μπορούμε να κρίνουμε το αρχιτεκτονικό έργο άλλων αρχιτεκτόνων και να μπορούμε να διακρίνουμε αυτό που μας ενδιαφέρει και αυτό που μας αφήνει αδιάφορους και άλλα πολλά που δεν μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή…

Καλό καλοκαίρι!
ΠΕΤΣΙΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ (7363)